Net na het vreselijke drama in Alphen a/d Rijn staken de discussies over de relatie tussen videospelletjes en geweld de kop weer op. De dader, Tristan van der Vlis was, zo werd gesteld, een speler van het spel Modern Warfare 2 en de manier waarop hij zijn slachtoffers heeft gemaakt kwam overeen met de manier waarop hij dit deed in het spel. Het Algemeen Dagblad kwam als eerste met dit nieuws en dat werd snel overgenomen door andere media. Al snel volgde een conclusie: ‘het was het gevolg van geweld in videospelletjes’. En dat zou kunnen. Maar het zou ook niet kunnen…

Het is sinds een aantal jaar een gewoonte geworden om geweldsdelicten in deze samenleving af te doen als het directe gevolg van videospelletjes. Ik vraag me af of dit terecht is. Videogames zijn in basis een vorm van ontspanning. Dat dit voor sommige spelers allang niet meer genoeg is, lijkt me een gegeven. Maar dat geldt ook voor andere vormen van ontspanning. Men hoeft op zondagmiddag maar de de wedstrijd van een gemiddeld amateurvoetbalelftal te bezoeken om te begrijpen wat ik bedoel.

Ik snap de conclusie echter wel. De videospelletjes van deze tijd (waarin de term ‘videospelletje’ natuurlijk eigenlijk niet meer kan) zijn zodanig realistisch dat ik me kan voorstellen, dat iemand met een ‘mindere grip op de realiteit’ zich hierin kan verliezen. Let wel, ik heb hier over mensen per definitie niet goed functioneren in een maatschappij als de onze. Ik heb als tiener veel videospelletjes gespeeld die beschouwd kunnen worden als ‘zeer geweldadig’ (o.a. Wolfenstein 3D, het vervolg hierop Spear of Destiny, maar bv. ook Operation Wolf, ook niet echt een theekransje). En toch heb in de jaren daarna niet de behoefte gehad om een (semi-)automatisch wapen te kopen en er in een willekeurig winkelcentrum eens lustig op los te knallen. De genoemde spellen hebben natuurlijk niet het realisme van de tegenwoordige first-person-shooters. Maar ik vraag me af of, indien de theorie dat geweld voorkomt uit videospelletjes waar is, het uitmaakt hoe een spel eruit ziet of dat het meer gaat om de principes en handelingen in het spel. En als dat laatste waar is, moeten we ons dan niet zorgen maken om veel meer zaken. Boeken bijvoorbeeld…

Boeken bieden een belevingswereld die voor een groot gedeelte wordt geschapen door de fantasie van de lezer zelf. Ik kan me voorstellen dat een lezer bij het lezen van een ‘gewelddadig’ boek in het hoofd een scenario creëert dat gelijk staat aan ‘Alphen’. En geweld in boeken is niet bepaald voorbehouden aan boeken voor volwassenen. Wie de Harry Potter-reeks (meer specifiek de laatste twee delen) gelezen heeft, snapt waarschijnlijk wat ik bedoel. Deze boeken, in eerste instantie KINDERboeken, zijn, bezien vanuit neutraal oogpunt, behoorlijk geweldadig. Uiteraard gaan de boeken uit van de bijna traditionele invalshoek ‘goed tegen kwaad’, maar geldt dat in feite ook niet voor een spel als Modern Warfare 2? Ik zou jonge kinderen zeker niet voorlezen uit Harry Potter. Daar lijkt Jip en Janneke geschikter voor. Ook is het geweld in boeken niet iets van ‘deze tijd’. Het is nog altijd zo dat het eerste geval van gedocumenteerde broedermoord beschreven staan in een boek dat door een groot deel van de wereld als heilig beschouwd wordt.

Kun je stellen dat mensen als Tristan van der Vlis ‘mentaal defect’ zijn? Ja, dat denk ik wel. Dan kun je ook stellen dat het spelen van agressieve videospelletjes misschien wel invloed heeft gehad op hem, maar dat het ook zonder de videospelletjes vroeger of later fout zou zijn gegaan, simpel omdat hij ‘niet goed bij z’n hoofd was’, zoals gesteld door iemand die hem van vroeger kende. Is het dan fair om te stellen dat agressieve videospelletjes de katalysator zijn geweest die geleid hebben tot het bloedbad in Alphen? Nee, dat vind ik niet. Als hij een Formule 1-fan was geweest had hij misschien zijn auto met grote snelheid laten inrijden op een menigte. Als hij gek was geweest op vliegen had hij misschien een sportvliegtuigje laten neerstorten op het winkelcentrum. Zijn dit reële voorbeelden? Dat kan ik niet zeggen, net zo goed als je niet kan stellen dat videospelletjes hem hebben geleid tot zijn gruweldaad op 9 april.

Een spel als Modern Warfare 2 wordt gespeeld door hele bevolkingsgroepen. En hoe triest incidenten als in Alphen a/d Rijn ook zijn, het zijn precies dat: incidenten.